Avrupa kıtasının Akdeniz’e uzanan üç yarımadasından olan İber’in güney ucunda yer alan Cebelitarık, bir İngiliz toprağı. Bir zamanlar üzerinde güneşin batmadığı Büyük Britanya’nın terk edemediği sömürgelerinden, üstelik Avrupa’da!
Cebelitarık 6.5 kilometrekare büyüklüğünde bir yarımada. En yüksek tepesi 426 metre. Atlas okyanusuyla Akdeniz’i birbirine bağlayan ve aynı adı taşıyan boğaza hakim. 1704 yılında Habsburg hanedanı adına İspanya taht savaşına müdahale eden İngiliz-Hollanda birlikleri tarafından işgal edilmiş ve o günden beri de kraliçeye bağlı “denizaşırı” bir İngiliz sömürgesi. Londra-Cebelitarık arası havadan 1757 km, karadan 2380 km. 1713 yılında imzalanan ve Cebelitarık’ı “sonsuza kadar” Büyük Britanya’ya bırakan Utrecht anlaşmasını sorgulayan İspanya’nın tüm çabalarına rağmen İngiltere bu yarımadayı bırakmak niyetinde değil. Hatta son haftalarda İngiltere’nin Avrupa Birliği’nden ayrılma kararının (Brexit) ardından alevlenen yeni tartışmalarda İngiltere tarafı “Falkland Savaşı”nı örnek gösterdi. “Cebelitarık’ın egemenliği değişmedi ve değişmeyecek” diyerek “Cebelitarık ve Birleşik Krallık halklarının açık onayı olmadan bu durumun değişmeyeceğini” açıkça belirtti. Yani İngiltere’nin bu stratejik sömürgesini bırakmaya hiç niyeti yok! AB ise İngiltere’nin birlikten ayrılmasından sonra Cebelitarık üzerinde İspanya’nın söz sahibi olması gerektiğini savunuyor.
HERKÜL’ÜN SÜTUNLARI
Erken dönem Yunan ve Roma kaynaklarına göre Herkül, mitolojik “Erytheia-Kızıl Ada”ya yol alırken Atlas Dağları’nda bir geçit açarak Atlas Okyanusu ile Akdeniz’i birleştirmiş. Geçidin iki yanına da dünyanın son noktasını belirleyen ve “Herkül’ün sütunları” olarak bilinen Cebelitarık kayası (Mons Calpe) ile Fas kıyısındaki İspanyol şehri Ceuta’daki Musa Dağı’nı dikmiş.
TARIK BİN ZİYAD
İslamiyet Arap yarımadasından tüm kuzey Afrika’ya doğru yayılmıştı. 711 yılında, Kuzey Afrika ile şimdiki İspanya’nın tam burun buruna geldiği yerdeki Ceuta, Vizigot Kontu Julian’ın hakimiyeti altındaydı. Vizigotlar, Romalıları yenerek, tüm İber yarımadasını ele geçirmişti. Zayıf ve parçalanmışlardı. Müslüman Araplar tarafından Ceuta’da kuşatılan Julian, onları karşı tarafta kolayca yok edebileceğini düşünerek, İber yarımadasına çıkmaya ikna etmişti. Böylece kendi adamlarını da karşı kıyıya geçirerek kurtaracağını düşünmüştü. Tanca Valisi Berberi Tarık bin Ziyad, birlikleriyle Julian’ın gösterdiği Tarifa yerine Algeciras’a çıkmaya çalışmış ama başarısız olmuştu. Bunun üzerine kendi adını verdiği Jebal Tarık (Tarık’ın Dağı) yarımadası üzerinden Endülüs’e çıkarak İber yarımadasındaki Müslüman egemenliğini başlatmıştı. Cebelitarık kayalığına da bir kale yaptırmıştı.
KUŞATMALAR ALTINDA
Cebelitarık tarihi boyunca tam 13 kez kuşatılmış. 1309 yılındaki ilk kuşatma, İber yarımadasının Hıristiyanlarca “yeniden fethi” sürecinde yapılmış. İspanyol Alonso Perez de Guzman bir ay boyunca bombaladığı Cebelitarık’ta 600 yıllık Müslüman egemenliğine son vermiş. Kimse Cebelitarık’a yerleşmek istemeyince Kastilya kralı 4. Ferdinand bir teşvik yasası çıkarmış. Krala ihanet edenler hariç hırsızlara, katillere, kocasından kaçan kadınlara, dolandırıcılara Cebelitarık’a yerleşip bir yıl bir gün oturmaları halinde idam cezaları olsa dahi özgürlük vaat ederek gümrükleri kaldırmış.
Cebelitarık, daha sonraları Müslüman beylikler birbirleriyle savaşırken Katolik İspanyolların, İspanyollar taht kavgasına tutuştuklarında yeniden Müslüman Arapların eline geçmiş. Nihayet 1501’de, 15 ay süren 9. kuşatmanın ardından, Kraliçe İsabel tarafından İspanya Krallığı’na bağlanmış, ta ki İspanya’da yeni bir taht kavgası nedeniyle 11. kez kuşatılıncaya kadar. Cebelitarık, 1704’te Habsburg hanedanı adına İspanya’daki taht savaşına müdahil olan İngiltere ve Hollanda donanmasının yoğun top ateşi sonucu, İngilizlerin eline geçmiş. Bir yıl sonra Cebelitarık’ı serbest liman ilan eden İngilizler Akdeniz’de önemli bir üstünlük elde etmişler. İspanyolların Cebelitarık’ı geri alma çabaları ise sonuçsuz kalmış. Aksine 1713’te imzalanan Utrecht Anlaşmasıyla bu stratejik yarımada “sonsuza kadar” İngiltere’ye teslim edilmiş. İspanyolların Fransızlar ile birlikte 1779’da başlattığı ve 4 yıl süren “Büyük Kuşatma” da başarısız olmuş. Bu arada İngilizler dağın içine kazdıkları tünellerde silahlar için delikler açarak büyük bir savunma üstünlüğü geliştirmişler ve 250 yılda Cebelitarık’ta tam 55 km. tünel kazmışlar.
Birinci Dünya Savaşı yıllarında gemilerin sığınağı olarak kullanılan Cebelitarık, İkinci Dünya Savaşı’nda önemli bir üs olur. Sivil halk Madeira, Jamaica ve Kuzey İrlanda’ya tahliye edilir. Hitler’in “Operation Felix” savaş planında yer alan Cebelitarık’a İtalyan savaş gemileri başarısız bir saldırı düzenler. Kuzey Afrika’ya çıkarma yapan müttefiklerin “Operation Torch” harekatında merkez Cebelitarık olur. Batı Avrupa’daki müttefik kuvvetlerinin başkomutanlığını yapan D. Eisenhower tüm operasyonu Cebelitarık tünellerinden yönetir.
Savaş sonrası İngiltere Cebelitarık’taki birliklerini Atlantik’e kaydırır, ABD’nin 6. Filosu Akdeniz’e yerleşir. Soğuk Savaş döneminde Cebelitarık NATO’nun Cebelitarık Boğazı’nı gözleme istasyonu olur. 1982’de Falkland Savaşı’nda İngiltere’nin aktarma üssü olan Cebelitarık, 1992 Körfez Savaşı sırasında da İngiliz birliklerine hizmet verir. İngiltere 1985’te yerleştirdiği gemisavar füzelerini 1997’de kaldırır. Adadaki askeri varlığını da 1990’lı yıllarda azaltmaya başlar ancak kullanıma hazır top bataryalarını bırakır.
CEBELİTARIK ŞEHRİ
Savunma duvarları, kapıları ve pencereleriyle ilginç bir şehir Cebelitarık. Halka açık idamların yapıldığı Casemates meydanından girilen Main Street ve ara sokaklarda keyifle dolaşıp, yüzlerce kahvehane veya lokantada mola vermek mümkün. Avrupa’daki en iyi korunmuş hamam da Cebelitarık müzesi içerisinde görülebilir. Aslında bir cami olan St. Mary katedrali 1462’de kiliseye çevrilmiş. Sonra yeniden inşa edilmiş. Cami döneminden kalan tek iz küçük bir bahçe.
SÖMÜRGE, ÖZERKLİK YA DA BAĞIMSIZLIK
212 yıl İspanyol, 313 yıl İngiliz egemenliğinde kalan Cebelitarık’ın statüsü İngiltere ve İspanya arasında bir anlaşmazlık konusu. İspanya 1963’te Cebelitarık’ı yeniden kendi sınırlarına almak üzere Birleşmiş Milletler nezdinde bir mücadele başlatmış. Bunun üzerine İngiltere 1967’de Cebelitarık’ta bir referandum yapmış. Halk, ezici bir çoğunlukla, İngiliz egemenliğinde yaşamayı seçmiş. 2001’de İspanya’nın Cebelitarık’ta İngiltere ile birlikte söz sahibi olmayı talep etmesiyle yeni bir referandum yapıldı. 2002’deki referandumda halk ezici bir çoğunlukla iki ülkenin ortak yönetimine karşı oy kullandı. 2004’te bir ilk daha yaşandı. Daha önce Cebelitarık ile eşit şartlarda görüşmelere katılmayı reddeden İspanya, bu kez İngiltere ve Cebelitarık ile birlikte masaya oturmayı kabul etti ve üçlü görüşmeler başladı. Bunun sonucu olarak 2006’da İspanya-Cebelitarık sınır geçişleri kolaylaştırıldı. Ama Cebelitarık’ın bağımsızlığı hiç konu edilmedi! Cebelitarık yönetimi bugün, İngiliz monarşisinin temsilcisi bir sömürge valisinin altında, hükümet ve parlamentodan oluşuyor.
CEBELİTARIK HALKI
1920’lerden bu yana seçimler yapılan ve farklı eğilimlerde siyasal partileri olan Cebelitarık’ta 2010 sayımına göre yaklaşık 30 bin kişi yaşıyor. Cebelitarık halkı İngiliz vatandaşı da sayılıyor. Halk çoğunluğu İngiliz, İspanyol, Arap olmak üzere farklı kökenlerden gelen insanlardan oluşuyor. Halkın dili Lladino, Endülüs İspanyolcası, İngilizce, İbranice, Portekizce dışında Ceneviz, Malta dillerinin karışımı ama resmi dil İngilizce. Halkın çoğu Katolik. Müslümanlar, Yahudiler ve Hindular da var. 1724 yılından kalma bir Sinagog, 600 kişilik Hindu grubu için yaptırılan Hindu tapınağı ve Müslümanlar için 1997’de Suudi Arabistan tarafından yaptırılan bir külliye de dikkat çekiyor.
EKONOMİK GÜCÜ
Cebelitarık ekonomisi turizme, İngiltere’den gelen sömürge yardımına, transit ticaret ve internet üzerinden oynanan kumar gelirlerine dayanıyor. Daha önce yabancı şahıs ve şirketlere tanınan vergi muafiyeti ise Avrupa Birliği tarafından “kanunsuz” ilan edilerek kaldırıldı, 2011’den bu yana vergi %10.
SPOR VE SİYASET
İngilizler “efendi” olunca akan sular duruluyor. Bağımsız bir ülke olmamasına ve İspanya’nın karşı çıkmasına rağmen Cebelitarık FİFA ve UEFA üyesi. Tıpkı, Kuzey İrlanda, İskoçya ve Wales gibi. Olimpiyatlara ise İngiltere adına katılabiliyor.
ALAMEDA BOTANİK BAHÇELERİ
1861’de sıcaktan bunalan İngiliz askerlerinin bedenini ve ruhunu dinlendirmek üzere yapımı başlayan bahçeler İngiliz sömürgelerinden getirilen ağaçları ve bitkileriyle çok güzel ve bakımlı. Park bünyesindeki Alameda Doğal Yaşamı Koruma Birliği de Cebelitarık canlılarının neslinin devamı için çalışmalar yapıyor.
SAVUNMA TÜNELLERİ
İngiliz ordusu tarafından açılan tünellerin uzunluğu 55 km. 1704 yılında doğal tünelleri keşfetmek için yola çıkan İngiliz askeri ekip gizemli bir biçimde geriye hiçbir iz bırakmadan kaybolmuş. 1968 yılında tünel kazılarına son verilmiş.
Cebelitarık 6.5 kilometrekare büyüklüğünde bir yarımada. En yüksek tepesi 426 metre. Atlas okyanusuyla Akdeniz’i birbirine bağlayan ve aynı adı taşıyan boğaza hakim. 1704 yılında Habsburg hanedanı adına İspanya taht savaşına müdahale eden İngiliz-Hollanda birlikleri tarafından işgal edilmiş ve o günden beri de kraliçeye bağlı “denizaşırı” bir İngiliz sömürgesi. Londra-Cebelitarık arası havadan 1757 km, karadan 2380 km. 1713 yılında imzalanan ve Cebelitarık’ı “sonsuza kadar” Büyük Britanya’ya bırakan Utrecht anlaşmasını sorgulayan İspanya’nın tüm çabalarına rağmen İngiltere bu yarımadayı bırakmak niyetinde değil. Hatta son haftalarda İngiltere’nin Avrupa Birliği’nden ayrılma kararının (Brexit) ardından alevlenen yeni tartışmalarda İngiltere tarafı “Falkland Savaşı”nı örnek gösterdi. “Cebelitarık’ın egemenliği değişmedi ve değişmeyecek” diyerek “Cebelitarık ve Birleşik Krallık halklarının açık onayı olmadan bu durumun değişmeyeceğini” açıkça belirtti. Yani İngiltere’nin bu stratejik sömürgesini bırakmaya hiç niyeti yok! AB ise İngiltere’nin birlikten ayrılmasından sonra Cebelitarık üzerinde İspanya’nın söz sahibi olması gerektiğini savunuyor.
HERKÜL’ÜN SÜTUNLARI
Erken dönem Yunan ve Roma kaynaklarına göre Herkül, mitolojik “Erytheia-Kızıl Ada”ya yol alırken Atlas Dağları’nda bir geçit açarak Atlas Okyanusu ile Akdeniz’i birleştirmiş. Geçidin iki yanına da dünyanın son noktasını belirleyen ve “Herkül’ün sütunları” olarak bilinen Cebelitarık kayası (Mons Calpe) ile Fas kıyısındaki İspanyol şehri Ceuta’daki Musa Dağı’nı dikmiş.
TARIK BİN ZİYAD
İslamiyet Arap yarımadasından tüm kuzey Afrika’ya doğru yayılmıştı. 711 yılında, Kuzey Afrika ile şimdiki İspanya’nın tam burun buruna geldiği yerdeki Ceuta, Vizigot Kontu Julian’ın hakimiyeti altındaydı. Vizigotlar, Romalıları yenerek, tüm İber yarımadasını ele geçirmişti. Zayıf ve parçalanmışlardı. Müslüman Araplar tarafından Ceuta’da kuşatılan Julian, onları karşı tarafta kolayca yok edebileceğini düşünerek, İber yarımadasına çıkmaya ikna etmişti. Böylece kendi adamlarını da karşı kıyıya geçirerek kurtaracağını düşünmüştü. Tanca Valisi Berberi Tarık bin Ziyad, birlikleriyle Julian’ın gösterdiği Tarifa yerine Algeciras’a çıkmaya çalışmış ama başarısız olmuştu. Bunun üzerine kendi adını verdiği Jebal Tarık (Tarık’ın Dağı) yarımadası üzerinden Endülüs’e çıkarak İber yarımadasındaki Müslüman egemenliğini başlatmıştı. Cebelitarık kayalığına da bir kale yaptırmıştı.
KUŞATMALAR ALTINDA
Cebelitarık tarihi boyunca tam 13 kez kuşatılmış. 1309 yılındaki ilk kuşatma, İber yarımadasının Hıristiyanlarca “yeniden fethi” sürecinde yapılmış. İspanyol Alonso Perez de Guzman bir ay boyunca bombaladığı Cebelitarık’ta 600 yıllık Müslüman egemenliğine son vermiş. Kimse Cebelitarık’a yerleşmek istemeyince Kastilya kralı 4. Ferdinand bir teşvik yasası çıkarmış. Krala ihanet edenler hariç hırsızlara, katillere, kocasından kaçan kadınlara, dolandırıcılara Cebelitarık’a yerleşip bir yıl bir gün oturmaları halinde idam cezaları olsa dahi özgürlük vaat ederek gümrükleri kaldırmış.
Cebelitarık, daha sonraları Müslüman beylikler birbirleriyle savaşırken Katolik İspanyolların, İspanyollar taht kavgasına tutuştuklarında yeniden Müslüman Arapların eline geçmiş. Nihayet 1501’de, 15 ay süren 9. kuşatmanın ardından, Kraliçe İsabel tarafından İspanya Krallığı’na bağlanmış, ta ki İspanya’da yeni bir taht kavgası nedeniyle 11. kez kuşatılıncaya kadar. Cebelitarık, 1704’te Habsburg hanedanı adına İspanya’daki taht savaşına müdahil olan İngiltere ve Hollanda donanmasının yoğun top ateşi sonucu, İngilizlerin eline geçmiş. Bir yıl sonra Cebelitarık’ı serbest liman ilan eden İngilizler Akdeniz’de önemli bir üstünlük elde etmişler. İspanyolların Cebelitarık’ı geri alma çabaları ise sonuçsuz kalmış. Aksine 1713’te imzalanan Utrecht Anlaşmasıyla bu stratejik yarımada “sonsuza kadar” İngiltere’ye teslim edilmiş. İspanyolların Fransızlar ile birlikte 1779’da başlattığı ve 4 yıl süren “Büyük Kuşatma” da başarısız olmuş. Bu arada İngilizler dağın içine kazdıkları tünellerde silahlar için delikler açarak büyük bir savunma üstünlüğü geliştirmişler ve 250 yılda Cebelitarık’ta tam 55 km. tünel kazmışlar.
Birinci Dünya Savaşı yıllarında gemilerin sığınağı olarak kullanılan Cebelitarık, İkinci Dünya Savaşı’nda önemli bir üs olur. Sivil halk Madeira, Jamaica ve Kuzey İrlanda’ya tahliye edilir. Hitler’in “Operation Felix” savaş planında yer alan Cebelitarık’a İtalyan savaş gemileri başarısız bir saldırı düzenler. Kuzey Afrika’ya çıkarma yapan müttefiklerin “Operation Torch” harekatında merkez Cebelitarık olur. Batı Avrupa’daki müttefik kuvvetlerinin başkomutanlığını yapan D. Eisenhower tüm operasyonu Cebelitarık tünellerinden yönetir.
Savaş sonrası İngiltere Cebelitarık’taki birliklerini Atlantik’e kaydırır, ABD’nin 6. Filosu Akdeniz’e yerleşir. Soğuk Savaş döneminde Cebelitarık NATO’nun Cebelitarık Boğazı’nı gözleme istasyonu olur. 1982’de Falkland Savaşı’nda İngiltere’nin aktarma üssü olan Cebelitarık, 1992 Körfez Savaşı sırasında da İngiliz birliklerine hizmet verir. İngiltere 1985’te yerleştirdiği gemisavar füzelerini 1997’de kaldırır. Adadaki askeri varlığını da 1990’lı yıllarda azaltmaya başlar ancak kullanıma hazır top bataryalarını bırakır.
CEBELİTARIK ŞEHRİ
Savunma duvarları, kapıları ve pencereleriyle ilginç bir şehir Cebelitarık. Halka açık idamların yapıldığı Casemates meydanından girilen Main Street ve ara sokaklarda keyifle dolaşıp, yüzlerce kahvehane veya lokantada mola vermek mümkün. Avrupa’daki en iyi korunmuş hamam da Cebelitarık müzesi içerisinde görülebilir. Aslında bir cami olan St. Mary katedrali 1462’de kiliseye çevrilmiş. Sonra yeniden inşa edilmiş. Cami döneminden kalan tek iz küçük bir bahçe.
SÖMÜRGE, ÖZERKLİK YA DA BAĞIMSIZLIK
212 yıl İspanyol, 313 yıl İngiliz egemenliğinde kalan Cebelitarık’ın statüsü İngiltere ve İspanya arasında bir anlaşmazlık konusu. İspanya 1963’te Cebelitarık’ı yeniden kendi sınırlarına almak üzere Birleşmiş Milletler nezdinde bir mücadele başlatmış. Bunun üzerine İngiltere 1967’de Cebelitarık’ta bir referandum yapmış. Halk, ezici bir çoğunlukla, İngiliz egemenliğinde yaşamayı seçmiş. 2001’de İspanya’nın Cebelitarık’ta İngiltere ile birlikte söz sahibi olmayı talep etmesiyle yeni bir referandum yapıldı. 2002’deki referandumda halk ezici bir çoğunlukla iki ülkenin ortak yönetimine karşı oy kullandı. 2004’te bir ilk daha yaşandı. Daha önce Cebelitarık ile eşit şartlarda görüşmelere katılmayı reddeden İspanya, bu kez İngiltere ve Cebelitarık ile birlikte masaya oturmayı kabul etti ve üçlü görüşmeler başladı. Bunun sonucu olarak 2006’da İspanya-Cebelitarık sınır geçişleri kolaylaştırıldı. Ama Cebelitarık’ın bağımsızlığı hiç konu edilmedi! Cebelitarık yönetimi bugün, İngiliz monarşisinin temsilcisi bir sömürge valisinin altında, hükümet ve parlamentodan oluşuyor.
CEBELİTARIK HALKI
1920’lerden bu yana seçimler yapılan ve farklı eğilimlerde siyasal partileri olan Cebelitarık’ta 2010 sayımına göre yaklaşık 30 bin kişi yaşıyor. Cebelitarık halkı İngiliz vatandaşı da sayılıyor. Halk çoğunluğu İngiliz, İspanyol, Arap olmak üzere farklı kökenlerden gelen insanlardan oluşuyor. Halkın dili Lladino, Endülüs İspanyolcası, İngilizce, İbranice, Portekizce dışında Ceneviz, Malta dillerinin karışımı ama resmi dil İngilizce. Halkın çoğu Katolik. Müslümanlar, Yahudiler ve Hindular da var. 1724 yılından kalma bir Sinagog, 600 kişilik Hindu grubu için yaptırılan Hindu tapınağı ve Müslümanlar için 1997’de Suudi Arabistan tarafından yaptırılan bir külliye de dikkat çekiyor.
EKONOMİK GÜCÜ
Cebelitarık ekonomisi turizme, İngiltere’den gelen sömürge yardımına, transit ticaret ve internet üzerinden oynanan kumar gelirlerine dayanıyor. Daha önce yabancı şahıs ve şirketlere tanınan vergi muafiyeti ise Avrupa Birliği tarafından “kanunsuz” ilan edilerek kaldırıldı, 2011’den bu yana vergi %10.
SPOR VE SİYASET
İngilizler “efendi” olunca akan sular duruluyor. Bağımsız bir ülke olmamasına ve İspanya’nın karşı çıkmasına rağmen Cebelitarık FİFA ve UEFA üyesi. Tıpkı, Kuzey İrlanda, İskoçya ve Wales gibi. Olimpiyatlara ise İngiltere adına katılabiliyor.
ALAMEDA BOTANİK BAHÇELERİ
1861’de sıcaktan bunalan İngiliz askerlerinin bedenini ve ruhunu dinlendirmek üzere yapımı başlayan bahçeler İngiliz sömürgelerinden getirilen ağaçları ve bitkileriyle çok güzel ve bakımlı. Park bünyesindeki Alameda Doğal Yaşamı Koruma Birliği de Cebelitarık canlılarının neslinin devamı için çalışmalar yapıyor.
SAVUNMA TÜNELLERİ
İngiliz ordusu tarafından açılan tünellerin uzunluğu 55 km. 1704 yılında doğal tünelleri keşfetmek için yola çıkan İngiliz askeri ekip gizemli bir biçimde geriye hiçbir iz bırakmadan kaybolmuş. 1968 yılında tünel kazılarına son verilmiş.
