Ayaklarınızın binlerce kilometre altında, Dünya'nın içi çok garip bir şey yapıyor olabilir. Birçok bilim insanı, iç çekirdeğin gezegenin geri kalanından daha hızlı döndüğünü düşünüyordu ancak yeni bir araştırmaya göre iç çekirdek dönmeyi bıraktı ve tersi yönde dönüyor olabilir.
Gezegenimizin yoğun merkezi olan Dünya'nın iç çekirdeğini ağır, metal bir balerin olarak hayal edin. Bu demir açısından zengin balerin, sürekli değişen hızlarda kendi etrafında dönme yeteneğine sahiptir. Ancak şimdi iç çekirdek, büyük bir değişim geçiriyor olabilir. Sismologlar (deprem bilimciler) dünyanın en saygın hakemli bilimsel dergilerinden Nature Geoscience’da tartışmaya yol açan bir çalışma yayımladı. Buna göre, kısa ama tuhaf duraklamalardan sonra iç çekirdek, belki de her birkaç on yılda bir dönme şeklini değiştiriyor ve şu anda böyle bir tersine dönüş devam ediyor olabilir.
Bu, dünyayı alt üst eden, gişe rekorları kıran bir filmin kurgusu gibi gelebilir. Ancak endişelenmeyin; yüzyıllardır meydana gelmiş olabilecek bu gezegensel dönüş döngüsünden bir felaket sonucu çıkmayacaktır. Bu spekülatif iddiayı ortaya atan araştırmacılar, Dünya'nın iç çekirdeğine ve dünyanın geri kalanıyla olan ilişkisine dair yeni fikirler üretmeye başladı.
‘GEZEGENİMİZİN İÇİNDEKİ GEZEGEN GİBİ’
Peki, iç çekirdek nasıl keşfedildi? 1936'da Danimarkalı sismolog Inge Lehmann, Dünya'nın sıvı dış çekirdeğinin katı bir metal mermeri sardığını keşfetti. Yani bu iç çekirdek oluyor. İşte bilim insanlarını şaşırtan bu keşiften beri iç çekirdeğin hareketleri, görevi, içeriğinde barındırdığı elementler araştırılıyor.
Çin’deki Pekin Üniversitesinden sismolog ve araştırmanın yazarı Xiaodong Song, iç çekirdek için “gezegen içinde gezegen gibidir, bu nedenle nasıl hareket ettiği çok önemli” dedi. Çalışmaya dahil olmayan Güney Kaliforniya Üniversitesinden sismolog John Vidale ise, iç çekirdeğe ilişkin, “Dünyanın ortasında yüzen katı bir demir topun olması garip” diyor.
İÇ ÇEKİRDEK NASIL OLUŞTU?
Bilim insanları, çekirdeğin gezegenin iç yüksek sıcaklıkları yeterince soğuduktan sonra, Dünya'nın çok da uzak olmayan geçmişinde bir noktada erimiş bir metal çorbasından kristalleştiğini düşünüyor.
İç çekirdeğin özellikleri doğrudan tespit edilemese de şiddetli depremlerden ve Soğuk Savaş dönemi nükleer silah testlerinden yayılan enerjik sismik dalgalar, iç çekirdekten geçerek bazı özelliklerini aydınlatmıştır. Bilim insanları, çoğunluğu demir ve nikelden oluşan bu çekirdeğin yaklaşık 1221 km (çapı 2442 km) uzunluğunda olduğunu ve yaklaşık olarak Güneş'in yüzeyi kadar sıcak olduğunu düşünüyor.
Öte yandan, bu dalgalar aynı zamanda bir muammaya da neden oldu. Çekirdek inert (durağan) olsaydı, neredeyse aynı depremlerden ve nükleer patlamalardan gelen çekirdek dalışı dalgalarının yolculukları asla değişmezdi, tabi yine de zamanla değişir. Bu yüzden bazı bilim insanları iç çekirdeğin döndüğünü ve bu dalgaları saptırdığını düşünüyor.
1990'ların ortalarında Dr. Song, iç çekirdeğin Dünya yüzeyinden farklı bir hızda dönebileceğini öne süren ilk bilim insanından biriydi. O zamandan beri sismologlar, iç çekirdeğin dönüşünün hem hızlanıp hem de yavaşlayabileceğine dair kanıtlar buldu.
Bilim insanları bunun nedenini şöyle düşünüyor; iki dev gücün dünyanın kalbi yani iç çekirdeği üzerinde kontrol sahibi olmak için savaştığını ileri sürüyorlar. Sıvı dış çekirdekte dönen demir akımları tarafından üretilen Dünya'nın manyetik alanı, iç çekirdeği çekerek dönmesine neden oluyor. Bu itkiye, dış çekirdeğin üzerindeki ve yerkabuğunun altındaki yapışkan tabaka olan manto tarafından karşı konuluyor, muazzam yerçekimi alanı iç çekirdeği kavrar ve dönüşünü yavaşlatır.
1960'lardan günümüze kaydedilen çekirdek dalışı sismik dalgalarını inceleyen Dr. Song ve başka bir Pekin Üniversitesi sismologu ve araştırmanın ortak yazarlarından Yi Yang, bu muazzam çekişmenin iç çekirdeğin geri dönmesine neden olduğunu öne sürüyor.
İÇ ÇEKİRDEK ÖNCE DURDU SONRA TERSİNE DÖNMEYE BAŞLADI
1970'lerin başında, Dünya yüzeyinde duran birine göre, iç çekirdek dönmüyordu. O andan itibaren, iç çekirdek yavaş yavaş doğuya doğru daha hızlı döndü ve sonunda Dünya yüzeyinin dönüş hızını geride bıraktı. Daha sonra, iç çekirdeğin dönüşü, 2009 ile 2011 arasında yavaşladı adeta durdu. İç çekirdek şimdi Dünya yüzeyine göre yavaş yavaş batıya doğru dönmeye başlıyor. İşte yeni çalışmada bilim insanlarının ileri sürdüğü tez bu.İç çekirdek, muhtemelen hızlanacak ve bir kez daha yavaşlayacak, 2040'larda başka bir belirgin durma noktasına ulaşacak ve en son doğu-batı dönüş döngüsünü tamamlayacak.
(New York Times/ Nature)
