Brandolini yasası (saçmalık asimetrisi ilkesi olarak da adlandırılır), "Saçmalığı çürütmek için gereken enerji miktarı, saçmalığı üretmek için gereken enerji miktarından daha yüksektir." deyişiyle, veya Türk kültüründen "Bir deli kuyuya taş atmış, kırk akıllı çıkaramamış" deyişiyle özetlenebilen sözdür. Yani bu yasaya göre genellikle doğruluk, kanıt veya mantık gibi şeylere aldırmadan bir argüman öne sürmek, bu argümanın yanlış olduğunu kanıtlamaktan çok daha kolaydır.
Brandolini'nin yasasını gösteren bir başka örnek de insanların sözde-derin saçmalıkları (İng: "pseudo-profound") yaydığı durumlarda ortaya çıkar. Bu tür saçmalıklar şu cümleyle özetlenir: "Sözdizimsel bir yapıyı takip eden ve okuyucuyu etkilemek amacıyla oluşturulmuş bir dizi moda sözcükten oluşur... [Bu sözcükler] muğlak, boş ve esasen anlamsızdır, ancak anlaşılması güç bir sözlük kullanılarak daha derin ve derin bir anlam ifade ediyormuş gibi görünecek şekilde kurgulanmıştır".Sözde derin saçmalıkların bir örneği şu şekildedir:
Benzer şekilde (sahte-derin ifadeler de dahil olmak üzere) saçma ifadeleri ve sözleri ünlü bir otorite figürüne "Bu insan bunu gerçekten söylemiş mi?" diye herhangi bir kontrol yapmaksızın yayınlamak neredeyse hiç efor harcatmaz. Böylesi sahte atıflarla üretilen ifadeler kulağa daha anlamlı gelmektedir! Bunun bir örneği bir kimsenin eğitim hakkındaki görüşlerini yazması ve kendi görüşlerini Einstein söylemiş gibi yansıtmasıdır; böylelikle kendi sözleri bir otorite figürünün ağzından çıkmış gibi algılanır. Bir yazının altına "Albert Einstein" yazmak hiç çaba gerektirmez, ancak Einstein'ın böyle bir ifadesi bulunmadığını kanıtlamak mümkünse bile çok fazla çaba gerektirir.
Bu bilgiler ışığında yukarıda belirtilen unsurları da içeren genel bir özet şu şekilde tanımlanabilir:
Bu yasayı göz önünde bulundurmak her şeyden önce karşı karşıya olduğunuz saçmalığın çürütülmeye değer olup olmadığını belirlemenizi sağlar. Örneğin bir saçmalığın, saçmalığı çürütmek için harcayacağınız çabaya değmeyeceğini fark edebilirsiniz.
Bu ilke ışığında bir saçmalığı çürütüp çürütmeyeceğinize karar verirken şu türde unsurları göz önünde bulundurmalısınız:
Brandolini yasası, aynı şekilde büyük miktarda saçmalığın ele alınmasında da faydalıdır. Örneğin bir tartışma sırasında rakibi zayıf ancak çok sayıda argümanla boğma anlamına gelen boş laf yönteminin ele alınmasında bu yasa şu şekilde bir rol oynayabilir: Boş laflar ve zayıf argümanlar genellikle birçok saçmalık içerir. Brandolini yasası da önünüze sürülen her saçmalığı çürütmek yerine bu saçmalıkların temel noktalarına odaklanmanızın daha etkili olacağını fark etmenizi sağlayabilir veya saçmalıkların ispat yükümlülüğünün bu boş laf üreten kimsede olduğunu hatırlatabilir.
Benzer şekilde, rakibinizi çok sayıda zayıf argümanla bunaltmayı içeren bir retorik tekniği olan boş lafa yanıt verme örneğinde olduğu gibi, büyük miktarda saçmalığa nasıl yanıt verileceğini anlamak söz konusu olduğunda da faydalı olabilir. Özellikle, Gish gallop'lar çok fazla saçmalık içerme eğiliminde olduğundan, Brandolini yasası, karşılaştığınız her saçmalığı çürütmek yerine, yalnızca kilit noktalarına odaklanmanın veya Gish gallop'çıya argümanlarını destekleme konusunda ilk ispat yükünün kendilerinde olduğunu hatırlatmanın daha etkili olabileceğini anlamanıza yardımcı olabilir.
Ayrıca Brandolini yasasını anlamak, insanların davranışlarını anlamanızı ve öngörmenizi sağlayabilir. Örneğin bir alanda uzman olan bir kişinin insanların yaydığı her saçmalığı neden yanıtsız bıraktığını bu yasa çerçevesinde anlayabilirsiniz; zira bu uzmanın her iddiayı çürütmesinin zaman ve çaba açısından maliyeti çok yüksektir. Benzer şekilde saçmalayan bir kişinin saçmalıklarını yaymaya devam edeceğini de öngörebilirsiniz; zira Brandolini yasası etrafındaki ilkeler diğer insanların bu kişinin yaydığı saçmalıkları düzeltme zahmetine girmeyeceğini göstermektedir.
Son olarak, Brandolini yasasını ele alırken akılda tutulması gereken unsurları da göz önünde bulundurmak önemlidir. Bunlar arasında en önemlisi Brandolini yasasının her durumda geçerli olan bir yasa olmaktan öte genel bir gözlem olduğu gerçeğidir. Yani bu, bu çerçevede bazen bir saçmalığı çürütmenin yaratmaktan daha az çaba gerektirebileceği anlamına gelir. Böyle bir çaba dengesi de bu saçmalığı çürütüp çürütmeme konusunda alacağınız kararı etkileyecektir.
Ana hatlarıyla ele alındığında Brandolini yasasını göz önünde bulundurmak saçmalıkların çürütülmeye değer olup olmadığını belirlemeniz, saçmalıkları nasıl daha iyi (örneğin saçmalığın yalnızca temel noktalarına odaklanılması) çürüteceğinizi anlamanız ve insanların davranışlarını (örneğin bir uzmanın kendi alanındaki her saçmalığa yanıt vermemesi) anlamanız ve öngörmeniz konularında faydalıdır.
Kaynak: evrimagaci
Brandolini Yasası Örnekleri
Brandolini yasasının bir örneği, bir kişinin karmaşık bir komplo teorisi uydurduğu ve ilgili iddiaların hiçbirini doğrulamadan bunu sosyal medyada paylaştığı bir durumda ortaya çıkar. Bir teori uydurup sosyal medyada yayınlamak, başkalarının bu teoriyi uygun kanıt ve argümanlarla çürütmek için ihtiyaç duyduğu büyük miktarda çabaya kıyasla çok az çaba gerektirir.Brandolini'nin yasasını gösteren bir başka örnek de insanların sözde-derin saçmalıkları (İng: "pseudo-profound") yaydığı durumlarda ortaya çıkar. Bu tür saçmalıklar şu cümleyle özetlenir: "Sözdizimsel bir yapıyı takip eden ve okuyucuyu etkilemek amacıyla oluşturulmuş bir dizi moda sözcükten oluşur... [Bu sözcükler] muğlak, boş ve esasen anlamsızdır, ancak anlaşılması güç bir sözlük kullanılarak daha derin ve derin bir anlam ifade ediyormuş gibi görünecek şekilde kurgulanmıştır".Sözde derin saçmalıkların bir örneği şu şekildedir:
Bu tür bir ifadenin üretilmesi çok kolay olabilir, zira ifade esasen anlamsızdır ve hiçbir kanıt ya da düzgün bir akıl yürütme gerektirmez. Ancak bu tür ifadeleri çürütmek çok daha fazla çaba gerektirir, çünkü çürütmek amacıyla odaklanılacak bir tarafları yoktur.
Benzer şekilde (sahte-derin ifadeler de dahil olmak üzere) saçma ifadeleri ve sözleri ünlü bir otorite figürüne "Bu insan bunu gerçekten söylemiş mi?" diye herhangi bir kontrol yapmaksızın yayınlamak neredeyse hiç efor harcatmaz. Böylesi sahte atıflarla üretilen ifadeler kulağa daha anlamlı gelmektedir! Bunun bir örneği bir kimsenin eğitim hakkındaki görüşlerini yazması ve kendi görüşlerini Einstein söylemiş gibi yansıtmasıdır; böylelikle kendi sözleri bir otorite figürünün ağzından çıkmış gibi algılanır. Bir yazının altına "Albert Einstein" yazmak hiç çaba gerektirmez, ancak Einstein'ın böyle bir ifadesi bulunmadığını kanıtlamak mümkünse bile çok fazla çaba gerektirir.
Brandolini Yasasının Arkasındaki Mantık
Saçmalık yaratmanın kolaylığı ile onu çürütmenin zorluğu arasındaki bu asimetrinin birkaç nedeni vardır:- Saçmalıklar genellikle gerçek, kanıt ve mantıksal olarak sağlam akıl yürütme gibi şeylere çok az önem verilerek ya da hiç önem verilmeden ortaya atılır. Buna karşın düzgün bir çürütmede bunların dikkate alınması gerekir. Bu aynı zamanda saçmalık üretmenin genellikle sezi ve sezgisel yöntemlerin kullanımını içerdiği, çürütmenin ise genellikle daha fazla bilişsel çaba gerektiren analitik akıl yürütme süreçleri gerektirdiği anlamına gelir.
- Bir konu özelinde birçok yanlış, ancak tek bir doğru vardır ve her bir doğru sonsuz sayıda şekilde çarpıtılabilir. Bu durum doğru argümantasyon teknikleri kullanmayan, saçmalayan bir kimse için önemli değildir, ancak doğru argümantasyon kullanarak çürütmek isteyen insanlar için zorluklar yaratabilir.
- Saçmalıklar genellikle kafa karıştırıcı ifadeler veya muğlak iddialar içerir. Belirli bağlamlarda (örneğin siyaset) yaygın olan bu sorun, saçmalığın üretilmesini zorlaştırmaz, ancak örneğin saçmalığın çıkış noktasını bulmak için kaynağına inilmesinin gerektiği durumlarda genellikle çürütülmesini zorlaştırır.
- Saçmalıklar yanlışlanamayan ya da çürütülmesi çok zor olan iddialar içerebilir. Saçmalıkların yanlışlanamamaları ve çürütülmelerinin çok zor olması da bu saçmalıkları çürütmek isteyen kişiler için başkaca sorunlar çıkarabilir.
Saçmalığın Tanımı
Saçmalığın tam olarak ne olduğu konusunda bir fikir birliğine varılamamış, farklı kaynaklar birbirlerine benzer de olsa farklı tanımlar ortaya atmıştır. Konu hakkında bir makalede şu sözlere yer verilmiştir:Saçmalığın tanımına ilişkin bu değişkenlik terimin birçok farklı anlamda kullanmasıyla bir noktaya kadar açıklanabilir:
İnsanlar bu kelimeyi gerçek anlamından öte sezgisel olarak anladıkları şekilde kullanmaktadır ve böylesi kullanımlar bu kelimeye benzer birçok fenomen için de geçerlidir. Ancak saçmalık üzerine yapılmış bir çalışma, selefi birçok çalışmayı da göz önünde bulundurarak geniş bir tanım sunmaktadır:
Brandolini yasası bağlamında ve saçmalığın genel bağlamdaki etkileri göz önünde bulundurulduğunda bu tanımın veya kelimenin sezgisel anlamının dikkate alınması yeterlidir.
Brandolini Yasası Hakkında Akılda Tutulması Gerekenler
Brandolini yasası, ampirik bir gerçek olmaktan öte genel bir gözlemdir. Yani her durumda geçerli olması beklenmemektedir. Bu ilkeye yönelik akılda tutulması gereken iki unsur da şu şekildedir:- Saçmalığı üretmek, çürütmeye kıyasla bazen daha az çaba gerektirir. Örneğin alanında uzman bir kimse, amatör birinin büyük uğraşlarla uzun bir zamanda hazırladığı bir saçmalığı kolaylıkla çürütebilir.
- Genel bağlamda saçmalığı çürütmek için çaba yeterli olmayabilir. Bazı durumlarda saçmalığı çürütmek, üretmekten daha fazla çaba gerektirir, bazı durumlarda ise bir saçmalığı çürütmek için çaba tek başına yeterli olmaz. Ancak bu iki yol da, özellikle ikinci yol Brandolini yasası ile ifade edilen genel kanıyı desteklemektedir.
Bu bilgiler ışığında yukarıda belirtilen unsurları da içeren genel bir özet şu şekilde tanımlanabilir:
Not: Bir saçmalığın çürütülmesi için çabanın tek başına yeterli olamayacağı düşüncesi Hartley'in Brandolini yasasına yönelik çıkarımlarda yer almaktadır. Hartley, Brandolini'nin "bir iyimser olduğunu" ifade etmektedir.
Brandolini Yasasını Göz Önünde Bulundurmak
Brandolini yasasını göz önünde bulundurmanın faydalı olabileceği birkaç yol vardır:Bu yasayı göz önünde bulundurmak her şeyden önce karşı karşıya olduğunuz saçmalığın çürütülmeye değer olup olmadığını belirlemenizi sağlar. Örneğin bir saçmalığın, saçmalığı çürütmek için harcayacağınız çabaya değmeyeceğini fark edebilirsiniz.
Bu ilke ışığında bir saçmalığı çürütüp çürütmeyeceğinize karar verirken şu türde unsurları göz önünde bulundurmalısınız:
- Saçmalık ne kadar yanlış? Gerçeğe kayda değer ölçüde yakın mı, yoksa tamamen anlamsız mı?
- Çürütmek ne gibi sonuçlar doğuracak? Saçmalık zararsız mı, veya ciddi sorunlara yol açabilir mi?
- Kimi etkileyecek? Sadece birkaç kişiyi mi etkileyecek, veya milyonların fikrini belirleyebilir mi?
Brandolini yasasını göz önünde bulundurmak, saçmalıkları çürütüp çürütmemeye karar vermemizi sağlamanın yanında saçmalıklarla nasıl daha iyi başa çıkabileceğimizi anlamamıza da katkıda bulunur. Bu çerçevede örneğin belirli bir alanda doğru materyaller yayınlamanın, bu alandaki her saçmalığı doğrudan çürütmeye çalışmaktan daha etkili olduğunu fark edebilirsiniz.
Brandolini yasası, aynı şekilde büyük miktarda saçmalığın ele alınmasında da faydalıdır. Örneğin bir tartışma sırasında rakibi zayıf ancak çok sayıda argümanla boğma anlamına gelen boş laf yönteminin ele alınmasında bu yasa şu şekilde bir rol oynayabilir: Boş laflar ve zayıf argümanlar genellikle birçok saçmalık içerir. Brandolini yasası da önünüze sürülen her saçmalığı çürütmek yerine bu saçmalıkların temel noktalarına odaklanmanızın daha etkili olacağını fark etmenizi sağlayabilir veya saçmalıkların ispat yükümlülüğünün bu boş laf üreten kimsede olduğunu hatırlatabilir.
Benzer şekilde, rakibinizi çok sayıda zayıf argümanla bunaltmayı içeren bir retorik tekniği olan boş lafa yanıt verme örneğinde olduğu gibi, büyük miktarda saçmalığa nasıl yanıt verileceğini anlamak söz konusu olduğunda da faydalı olabilir. Özellikle, Gish gallop'lar çok fazla saçmalık içerme eğiliminde olduğundan, Brandolini yasası, karşılaştığınız her saçmalığı çürütmek yerine, yalnızca kilit noktalarına odaklanmanın veya Gish gallop'çıya argümanlarını destekleme konusunda ilk ispat yükünün kendilerinde olduğunu hatırlatmanın daha etkili olabileceğini anlamanıza yardımcı olabilir.
Ayrıca Brandolini yasasını anlamak, insanların davranışlarını anlamanızı ve öngörmenizi sağlayabilir. Örneğin bir alanda uzman olan bir kişinin insanların yaydığı her saçmalığı neden yanıtsız bıraktığını bu yasa çerçevesinde anlayabilirsiniz; zira bu uzmanın her iddiayı çürütmesinin zaman ve çaba açısından maliyeti çok yüksektir. Benzer şekilde saçmalayan bir kişinin saçmalıklarını yaymaya devam edeceğini de öngörebilirsiniz; zira Brandolini yasası etrafındaki ilkeler diğer insanların bu kişinin yaydığı saçmalıkları düzeltme zahmetine girmeyeceğini göstermektedir.
Son olarak, Brandolini yasasını ele alırken akılda tutulması gereken unsurları da göz önünde bulundurmak önemlidir. Bunlar arasında en önemlisi Brandolini yasasının her durumda geçerli olan bir yasa olmaktan öte genel bir gözlem olduğu gerçeğidir. Yani bu, bu çerçevede bazen bir saçmalığı çürütmenin yaratmaktan daha az çaba gerektirebileceği anlamına gelir. Böyle bir çaba dengesi de bu saçmalığı çürütüp çürütmeme konusunda alacağınız kararı etkileyecektir.
Ana hatlarıyla ele alındığında Brandolini yasasını göz önünde bulundurmak saçmalıkların çürütülmeye değer olup olmadığını belirlemeniz, saçmalıkları nasıl daha iyi (örneğin saçmalığın yalnızca temel noktalarına odaklanılması) çürüteceğinizi anlamanız ve insanların davranışlarını (örneğin bir uzmanın kendi alanındaki her saçmalığa yanıt vermemesi) anlamanız ve öngörmeniz konularında faydalıdır.
Kaynak: evrimagaci